Dawny stratowulkan i, co z tego wynikło?
Góra Liściasta (inna nazwa Nosiec, na mapach bywa też zapisana jako Liściasta). Jedyny, jak na razie, zachowany obiekt bez powojennej ingerencji przemysłu wydobywczego. Wiek skał oszacowano na 27 – 29 milionów lat. Aktualna wysokość wynosi 378m n.p.m.
Stara ściana dawnego wyrobiska, (fot. Agnieszka Wierzbicka 2005r.).
Wzniesienie to jest ważne dla wulkanicznej historii Ziemi Lubańskiej. Było to miejsce erupcji lawy. Stąd rozlewały się potężne potoki lawowe. Naukowcy uznali, że spływały one w kierunku zachodnim lub północno-zachodnim oraz w kierunku północno-wschodnim przez Bukową Górę a dalej Zarębę i Kamienną Górę w Lubaniu. Jęzor północny rozciągał się od zachodniej części wsi Zaręba aż do Kamiennej Góry w Lubaniu. Jęzor wschodni płynął w kierunku północnej części Księginek. Przypuszcza się, że Góra Liściasta występuje na głównym uskoku śródsudeckim, a zatem i wulkan trzeciorzędowy był ściśle związany z tym uskokiem. (Z. Śliwa 1971).
Tak napisał Zdzisław Śliwaw artykulezamieszczonym w Roczniku Polskiego Towarzystwa Geologicznego, Tom XL-1910, Zeszyt 3-4, Kraków, 1967. Późniejsze badania jednak nie potwierdziły w pełni tego twierdzenia.
Lubań jest położony na styku metamorfiku kaczawskiego a więc utworów staropaleozoicznych oraz krystaliniku karkonosko-izerskiego – w tym przypadku na styku z metamorficznymi (przeobrażonymi) utworami gnejsowymi i łupkowymi izerskimi (prekambr). Na styku tych dwóch bloków znajduje się uskok śródsudecki. Granica ta dokładnie przechodzi nieco na płd. od Lubania w Lubańskim Wielkim Lesie. Naprężenia jakie odbywają się na uskoku są częściowo rozładowywane dodatkowymi drobniejszymi uskokami, których sporo znajduje się w okolicy. Podczas orogenezy alpejskiej (ruchów górotwórczych / fałdowań) w trzeciorzędzie uskok i drobniejsze uskoki wokół niego, zostały wykorzystane przez migrującą magmę zasadową, powodując erupcje law bazaltoidowych na Ziemi Lubańskiej. Wiele wystąpień tych law w postaci wzniesień powulkanicznych znajduje się właśnie na linii uskoku śródsudeckiego.
W Lubańskim Wielkim Lesie Góra Liściasta to jeszcze jedno duże złoże. Uważa się, że była ona centrum wielkiego stratowulkanu (wulkanu wyrzucającego materiały piroklastyczne: lawa, skały, popiół a także gazy i parę; najczęstszy typ wulkanu o kształcie regularnego stożka). Świadczy o tym m.in. bardzo regularny układ kolumn odsłoniętych w kilku niewielkich wcięciach.
Regularne słupy nefelinitu (fot. Agnieszka Wierzbicka, 2005r.)
Stanowi perspektywicznie, duże złoże bazaltoidów o szacunkowych zasobach około 19 mln ton, (do wydobycia 13 mln ton). Jest miejscem cennym przyrodniczo ze względu na dwusetletnie buki pospolite. Rośnie tam spory grąd bukowy, powstają też naturalne odnowienia bukowe i jaworowe.
Obiekt jest położony około 1km na południe od Bukowej Góry. Stanowi kulminację w Lubańskim Wielkim Lesie, która wznosi się nad miejscowością Szyszkowa w gminie Leśna. Bardzo łatwo zlokalizować ją z daleka, gdyż widać zbudowaną na niej 32. metrową wieżę obserwacyjną ppoż. Kiedy nie było zielonej wieży wzniesienie płonęło przebarwionymi na rudo-czerwono liśćmi buków.
Po wybudowaniu wieży zagospodarowano teren z małym urządzeniem turystycznym, (30.04.2016r., fot. Matthias Hermann).
Bukowa Chata, (fot. Matthias Hermann, 2016r.).
Na szczycie Góry Liściastej można odpocząć w wiacie lub przy postawionych stołach w pobliżu przygotowanego miejsca na ognisko. Bez zgody służby leśnej ogniska nie wolno rozpalić.
Oprócz starego i odnowionego drzewostanu bukowego i jaworowego na Górze Liściastej znajduje się świerkowy wyłączony drzewostan nasienny (WDN).
Oznaczenie granic WDN, (fot. Agnieszka Wierzbicka, 2005r.).
Z wyłączonych drzewostanów nasiennych pozyskuje się wartościowy materiał nasienny. W tym przypadku – świerka pospolitego. Prace selekcyjno – pielęgnacyjne dotyczą zachowania puli genowej (genotypu) świerka już przystosowanego do warunków siedliskowych, klimatu i gleby. Jest to bardzo ważne, gdy przypomnimy sobie okoliczności klęski ekologicznej w Górach Izerskich i konsekwencje nowych nasadzeń po wyrąbywaniu lasów górskich około 100 lat temu i sadzeniu świerków obcego pochodzenia.
W zboczu pozostały ślady eksploatacji kamienia w postaci niewielkich wcięć, ściana wyrobiskowa, odsłonięty komin lawowy, skalny grzebień i duże, kuliste wychodnie o niezwykle ciekawej powierzchni. Opanowała je roślinność pionierska: glony, porosty i mszaki. Zbocza porasta licznie roślinność zielna z przytulią wonną na czele. Takie wilgotne i zacienione miejsca upodobała sobie paprotka zwyczajna i zanokcice – małe paprocie, które opanowały trudne środowisko skał, murów, szczelin skalnych i korzeni drzew. Do nich należy bardzo trwała zanokcica skalna. Niech nikogo nie zwiedzie jej delikatny wygląd ma, bowiem krótkie i mocne kłącze. Część skał została opanowana przez chroniony mech płonnik pospolity. Kiedy jest mokro jego liście odstają, a kiedy sucho są wzniesione bardziej pionowo.
Zanokcica skalna, (fot. Agnieszka Wierzbicka, 2005r.).
Interesująca wychodnia nefelinitowa komina bocznego o kulistym kształcie, (fot. Agnieszka Wierzbicka, 2005r.).
Szeroka droga prowadzi na szczyt. Bardzo interesująco wygląda sporej wielkości ciągnący się na zboczu grzebień bazaltoidowy.
Wychodnia skalna w kształcie grzebienia, (fot. Agnieszka Wierzbicka, 2005r.).
Odkryty fragment pokrywy wulkanicznej jest świadectwem, że w tym miejscu przed wojną wydobywano skałę. Zbierająca się u podstawy woda tworzy małe bajorko, które chętnie odwiedzają dziki.
Fragment pokrywy wulkanicznej, (fot. Agnieszka Łasica, 2011r.)
Góra Liściasta jest w tej chwili ostoją buków na formacji bazaltoidowej w Lubańskim Wielkim Lesie. Niektóre z tych buków rosną tu ponad 200 lat. Są krewniakami buków z dawnego rezerwatu na Bukowej Górze. Rezerwat ten był jedynym w powiecie lubańskim. Na początku lat 60. podjęto decyzję o zdjęciu ochrony i likwidacji rezerwatu. Obecnie byłoby to bardzo trudne, a w zasadzie niemożliwe. Była to decyzja polityczna. Chodziło o utworzenie największej kopalni bazaltów w Polsce, ponieważ Lubańska Pokrywa Wulkaniczna była największa w Polsce. Dlaczego usunięto rezerwat? Bukowa Góra to najpotężniejsze złoże. Liczyło sobie wówczas około 100 milionów ton do wydobycia. Bukowa Góra jest eksploatowana. Nazwa Liściasta z pewnością pochodzi od gęsto zaścielających podłoże liści bukowych. Wymiary i wiek tych buków dają nam prawo do traktowania ich jak pomniki przyrody. Buki na Górze Liściastej górują nad otoczeniem i widoczne są z daleka. Stare, dziuplaste drzewa jakimi są buki na Liściastej to szansa znalezienia domu dla, tak rzadko u nas spotykanych, popielic. Gospodarka w Lubańskim Wielkim Lesie przebiega wielotorowo. Jest to las gospodarczy, w którym pozyskuje się drewno. Jest to też las, którego struktura została przez człowieka przebudowana. Aktualnie, przy zmieniającym się klimacie i pustynnieniu obszarów Polski zmienia się sposób nowych nasadzeń leśnych. Odchodzi sie od lasów całkowicie jednorodnych, a wprowadza gatunki mieszane. Wzmacnia to kondycję zdrowotną i powstrzymuje masową inwazję owadów szkodzących drzewom.
Przytulia wonna – znana była pod starą nazwą jako marzanka wonna. Po przeprowadzonych badaniach okazało się, że należy ona do rodziny przytuliowatych a nie, jak niegdyś sądzono, do marzanowatych, (fot. Agnieszka Wierzbicka, 2005r.).
W dnie lasu bardzo licznie rośnie przytulia wonna, wieloletnia roślina zielna. Dorasta do 60cm wysokości. W dotyku jest cała szorstka. Ma kanciastą łodygę bardzo ładnie regularnie ulistnioną. Liście lancetowate są ustawione okółkowo. Kwiatki białe i drobne zebrane w szczytowy kwiatostan wydzielają charaktery-tyczny zapach. Przytulia wonna jest rośliną leczniczą i przyprawową. Wykorzystywana jest przemyśle perfumeryjnym. Chodząc po Górze Liściastej trzeba mieć się na baczności i nie zapuszczać w ostępy. Najlepiej nie schodzić z wytyczonych dróżek. To ważne, bo możemy się niespodziewanie natknąć na dziki. Na obecność zwierząt wskazują liczne tarzawiska – suche miejsca oraz babrzyskaczyli podmokłe, błotniste miejsca gdzie dziki lub jelenie korzystają z kąpieli błotnej.
Od wielu lat systematycznie podejmowane są działania w kierunku przemysłowej eksploatacji nefelinitu na Górze Liściastej. Stara się o to firma eksploatująca kamieniołom Grabiszyce. Przeciwko temu buntują się mieszkańcy i przyrodnicy. Wydobycie planowane jest w części należącej do gminy Platerówka, ale transport z urobkiem ma jeździć po terenie gminy Leśna.
Opracowanie, Agnieszka Wierzbicka