Zwiększająca się liczba pojazdów na drogach europejskich a zwłaszcza w miastach, powoduje wzrost zanieczyszczenia powietrza, nieustanny hałas, korki uliczne, zagrożenie zdrowia i życia mieszkańców. Czynniki te pogarszają jakość życia szczególnie w aglomeracjach miejskich. Także mieszkańcy wsi, przez które prowadzą drogi o dużym natężeniu ruchu nie mają łatwego życia.
Ochrona środowiska to jednocześnie ochrona życia ludzi, roślin i zwierząt.
Jest faktem, że: spaliny samochodowe i hałas są dziś jedną z głównych przyczyn pogarszania się jakości życia. Wystarczy stanąć w Lubaniu pomiędzy godziną 15.00 a 16.00 obok kina. Skutki zatrucia spalinami odczujemy już po 15 minutach. W ciągu godziny średnie drzewo liściaste wytwarza około 1200 litrów tlenu, człowiek zużywa około 30 litrów, a w tym czasie samochód 6000 litrów tlenu zamienia w spaliny. Raporty Światowej Organizacji Zdrowia podają, że liczba ofiar śmiertelnych spalin samochodowych wyraźnie przekracza liczbę ofiar wypadków. Każdego roku w Polsce ginie w wypadkach około 7-8000 osób a 20 000 zostaje inwalidami. Ponad 30% ludności w krajach UE jest narażone na hałas, który powoduje zaburzenia zdrowotne. Masowa motoryzacja przyczynia się do otyłości, raka, alergii, nerwic i stresu. Lubań wcale nie jest od tego wolny.
W roku ubiegłym jakość powietrza w centrum miasta była, zaraz po Lubinie, najgorsza na całym Dolnym Śląsku. Lubań zajmuje niechwalebne drugie miejsce w województwie. Do centrum miasta dostaniemy się znacznie prędzej piechotą. Przejazd samochodem zajmuje średnio 20 minut. Argumenty właścicieli sklepów, że przy wyłączeniu z ruchu ulic centralnych spadnie liczba odwiedzin klientów nie są zgodne z rzeczywistością. Mieszkańcy czują się w strefach wyłączonych z ruchu samochodowego zdecydowanie bezpieczniej i nawet nie zdając sobie z tego sprawy chętniej w takich miejscach robią zakupy.
W wielu miastach zachodnich niezwykle popularny staje się tzw. rower miejski, którym można przewozić dziecko, zakupy i samemu sprawnie się poruszać. Są takie miasta w Polsce, w których rower jest istotnym środkiem lokomocji.
Problem motoryzacji nie zmniejszy się, a moim zdaniem jeszcze bardziej nasili.
Narzekamy na to, że nie ma autostrad w Polsce. Przekonali się na własnej skórze Amerykanie, że same autostrady nie rozwiązują problemu. Ponieważ Polscy powielają wszystkie błędy społeczeństwa amerykańskiego i w tym względzie nie wyciągają wniosków na zasadzie Mądry Polak przed szkodą. Same autostrady nie gwarantują swobodnego ruchu, a wręcz przeciwnie, zapychają się skutecznie, jeżeli nie ma dobrej sieci dróg bocznych.
Z utęsknieniem czekamy na słoneczną, bardzo ciepłą i bezwietrzną pogodę. Większość z ludzi nie jest świadoma, że taka pogoda niesie ze sobą śmiertelne niebezpieczeństwo. Jest nim smog, gęsta mgła będąca mieszanką pyłów przemysłowych, dymów z elektrociepłowni i ciepłowni oraz spalin samochodowych. Kiedy występuje duże stężenie SO2, CO2 i pyłu węglowego w wilgotnym powietrzu powstaje kwaśny smog typu Londyn, zwany też mgłą przemysłową. Na przełomie listopada i grudnia1952r. nad Londynem wytworzyła się bardzo kwaśna mgła utrzymująca się przez kilka dni. Z powodu tego smogu zmarło wówczas o 4 tysiące osób więcej niż wynosiła średnia statystyczna zgonów. Dlatego dopuszczalne jest tam tylko ogrzewanie mieszkań gazem i elektrycznością. Światowa Organizacja Zdrowia uznaje stolicę Meksyku za najbardziej skażoną metropolię świata, a władze meksykańskie oceniają, że milion mieszkańców miasta cierpi na chroniczne bóle głowy, kaszel, podrażnienie oczu i trudności w oddychaniu. Gdy natężenie szkodliwych wyziewów jest szczególnie wysokie, ogłasza się alarm ekologiczny. Władze wzywają wtedy mieszkańców stolicy, aby wyjechali za miasto lub nie otwierali okien, nakazują zamknąć fabryki i stacje benzynowe, zabraniają jeździć samochodami i w oczekiwaniu wzmożonego napływu pacjentów kierują do szpitali dodatkowy personel. Władze Meksyku walczą ze skażeniem powietrza od 15 lat. Ponad połowa samochodów w mieście używa benzyny bezołowiowej, a zgodnie z obowiązującym prawem, większość samochodów prywatnych pozostaje na parkingu jeden dzień w tygodniu, a także w okresach alarmu ekologicznego.
- W Polsce kwaśny smog występuje najczęściej nad Śląskiem i nad Krakowem.
Nie cieszmy się! Nad Lubaniem też zalega smog! Szczególnie dobrze widać go ze skrzyżowania dróg Zgorzelec Nowogrodziec, jak ściele się czarną chmurą nad Osiedlem Piast.
W wyniku niecałkowitego spalania węgla i jego związków powstaje tlenek węgla (II): (tlenek węgla) CO zwany c z a d e m.
Powstaje on podczas syntezy gazu generatorowego i wodnego, które zachodzą w bardzo wysokich temperaturach (T >/1100 °C). Gaz ten jest emitowany przez pojazdy spalinowe, szczególnie podczas zwalniania i w czasie postoju przy włączonym silniku. Tlenek węgla jest silną trucizną, jego powinowactwo do hemoglobiny jest 200 razy większe niż tlenu. W wyniku reakcji CO z hemoglobiną powstaje karboksyhemoglobina:
- Reakcja ta jest wprawdzie odwracalna, ale zachodzi 10 razy wolniej niż oksyhemoglobiny. Karboksyhemoglobina nie przenosi tlenu, co wywołuje niedotlenienie organizmu. Przy wzroście stężenia CO w powietrzu do 0,1 % niemała cała hemoglobina zostaje zablokowana, a już 60 % zablokowanej hemoglobiny może stać się przyczyną śmierci przez uduszenie.
- Węglowodory CnHm pochodzą z emisji nie spalonej benzyny lub pochodnych ropy naftowej
- Najbardziej szkodliwe są węglowodory aromatyczne, które w organizmach żywych, poprzez enzymy łączą się z kodem DNA i powodują działanie mutagenne oraz rakotwórcze.
Ozon w troposferze.
Ozon – Og w przyziemnej warstwie atmosfery tworzy się podczas wyładowań atmosferycznych. Ponad normatywny wzrost zawartości ozonu jest spowodowany działalnością człowieka. Źródłem tego gazu są procesy chemiczne, w których produktem pierwotnym są tlenki azotu. Należą do nich m.in.: procesy spalania paliw energetycznych przebiegające w wysokiej temperaturze oraz produkcji sztucznych nawozów azotowych.
Ozon z węglowodorami tworzy charakterystyczną mieszaninę związków zwaną smogiem fotochemicznym (typu Los Angeles). Powstaje on w czasie inwersyjnego stanu pogody, przede wszystkim w miesiącach letnich. Związki szkodliwe, jakie wówczas powstają to: tlenki azotu, kwas azotowy(V), ozon i związki typu nadtlenków, np. nadtlenek wodoru i azotan(V) nadtlenku acetylu (PAN), który jest silną trucizną (1000 x bardziej toksyczny od NO2 i 100 x bardziej od ozonu).
- W dużej części USA panują sprzyjające warunki do tworzenia się smogu fotochemicznego, który zauważono po raz pierwszy we wrześniu 1943 r. w Los Angeles. Obserwuje się go także w innych miejscowościach, wszędzie tam gdzie występuje natężony ruch samochodów i silne nasłonecznienie.
| Charakterystyczne cechy | Smog londyński | Smog typu Los Angeles |
| Ważniejsze składniki szkodliwe dla zdrowia | SO2, CO, sadza | tlenki azotu, CO, węglowodory, nadtlenki np. (PAN), ozon |
| Temperatura powietrza | od -3°C do +5 °C | Od 24 °C do 35 °C |
| Wilgotność względna | ponad 80 % | poniżej 70 % |
| Okres występowania | listopad styczeń | lipiec – wrzesień |
| Pierwsze objawy działania substancji szkodliwych | bóle w piersiach, wysychanie jamy ustnej, napady astmy, podrażnienie spojówek, spadek sprawności fizycznej | podrażnienie spojówek, górnych dróg oddechowych, wyczerpanie fizyczne |
Na podstawie: Tajemnice powietrza i wody, K. Łopata, P. Salamon, K. Tyszkiewicz, WSiP, Warszawa 1998
Do grupy gazów cieplarnianych należą oprócz tlenku węgla(IV), metan i inne węglowodory alifatyczne zawierające do 10 atomów węgla w cząsteczce, ozon, tlenek azotu(I), freony, a także benzen i jego alkilowe pochodne.
Związki te zakłóciły równowagę, jaka panowała w atmosferze.
| Gazy cieplarniane | Stopień pochłanianego ciepła w porównaniu z CO2 | Przyrost stężenia w % w ciągu roku | Ogólny udział w efekcie cieplarnianym w % |
| Tlenek węgla (IV) | 1 | 0,5 | 50 |
| Metan | 30 | 0,9 | 18 |
| Tlenek azotu (I) | 150 | 0,25 | 6 |
| Ozon | 2 000 | -1,5 (ubytek) | 12 |
| Freony | 10 20 000 | 8,0 | 14 |
Na podstawie: Tajemnice powietrza i wody, K. Łopata, P. Salamon, K. Tyszkiewicz, WSiP, Warszawa 1998
Efekt cieplarniany.
Cała energia cieplna docierająca do powierzchni Ziemi pochodzi od Słońca. Energia promieniowania nadfioletowego, odczerwonego i widzialnego ogrzewa Ziemię. Z Ziemi zaś emitowane jest promieniowanie podczerwone zwane promieniowaniem cieplnym. Skóra człowieka odczuwająca ciepło i zimno rejestruje zmiany temperatury. Promieniowanie emitowane z ziemi jest absorbowane w atmosferze przez parę wodną oraz tlenek węgla (IV) i inne gazy cieplarniane. Gazy owe nagrzewają się i wypromieniowują cześć energii cieplnej ku Ziemi i część w Kosmos. Powrót jednak energii w Kosmos jest możliwy dzięki istnieniu tzw. okien promieniowania. W ten sposób powstaje naturalny efekt cieplarniany, zapewniający Ziemi średnią temperaturę 15oC i rozwój życia na naszej planecie.
Działalność ludzka wpływa na zmianę równowagi między ciepłem dochodzącym do Ziemi, a ciepłem wypromieniowanym z Ziemi. W atmosferze stale zwiększa się zawartość dwutlenku węgla i innych gazów cieplarnianych. To powoduje uszczelnianie się okien promieniowania i ocieplenie atmosfery.
Halogenopodobne metanu i etanu, w których wszystkie atomy wodoru zostały podstawione atomami chloru i fluoru noszą nazwę freonów, zaś pochodne zawierające dodatkowo atomy bromu nazywają się halonami.
Freony ze względu na swoje właściwości stosowane są w wielu gałęziach przemysłu np. produkcji urządzeń chłodniczych, produkcji uzbrojenia.
Halony stosowane są jako środki do gaszenia pożarów i dodatki przeciwstukowe do paliw.
Znaczne ilości pochodnych węglowodorów ulatują do atmosfery. Ponieważ są bierne w troposferze, przebywają tam bardzo długo (dziesiątki, a nawet setki lat). Z czasem przenikają do stratosfery, gdzie pod wpływem promieniowania słonecznego rozpadają się z odszczepieniem atomu chloru lub bromu, które w reakcjach łańcuchowych niszczą warstwę ozonową.
Niszczenie ozonosfery powoduje osłabienie parasola ozonowego, który chroni organizmy żywe przed promieniowaniem kosmicznym. Promieniowanie kosmiczne przenika przez skórę i wrażliwe tkanki, powodując zmiany chorobowe, prowadzące do chorób nowotworowych, z czerniakiem złośliwym skóry na czele. Nie łudźmy się, że krem z filtrem załatwi definitywnie sprawę.
W skład atmosfery wchodzą pyły.
87,4% powstaje w sposób naturalny z pyłków roślin, pyłu kosmicznego, wyziewów wulkanicznych, produktów wietrzenia skał, pyłu soli morskiej oraz pył wywiewany z gleby. 12,6% pyłów wytwarzane jest przez człowieka. Głównymi przyczynami powstawania pyłów technicznych są: pojazdy mechaniczne, elektrownie i elektrociepłownie, huty metali, cementownie, oraz paleniska pieców gospodarstw domowych. Dodatkowo pyły powstają ze ścierania gumy opon samochodowych oraz z okładzin hamulców (pyły azbestu).
Pyły zawierają w sobie związki metali ciężkich: ołowiu, kadmu, rtęci i cynku.
Najpoważniejszym źródłem ołowiu w powietrzu jest spalanie benzyny zawierającej Pb(C2H5)4. Rozwój przemysłu motoryzacyjnego i powszechność używania samochodów osobowych o silnikach benzynowych sprzyja gwałtownemu wzrostowi stężenia ołowiu w atmosferze. Badania zawartości ołowiu w próbkach lodu pochodzącego z różnych głębokości lodowców Grenlandii wykazały, że w ciągu ostatnich stu lat koncentracja ołowiu wzrosła trzykrotnie. Rządy wielu krajów wysoko uprzemysłowionych prowadzą szeroko zakrojoną politykę na rzecz ograniczenia źródeł emisji ołowiu i jego związków. W tym celu produkowana jest tzw. benzyna bezołowiowa. Stosuje się ją w samochodach mających silniki z katalizatorami.
Ołów tworzy związki trudno rozpuszczalne, których proces wydalania z organizmu jest znacznie zwolniony. Prowadzi to do jego kumulacji w tkance kostnej i różnych narządach wewnętrznych. Jego działanie toksyczne zależy od rodzaju i ilości związku oraz drogi, którą zostaje wchłonięty:
- przez układ oddechowy;
- układ pokarmowy (np. z mlekiem krów wypasanych w pobliżu ruchliwych dróg);
- przez skórę.
Na ołów znajdujący się w pyłach narażone są zwłaszcza małe dzieci, bawiące się na podłodze, na placach zabaw i podwórkach, Najwięcej pyłu gromadzi się na ich zabawkach i obuwiu.
Ołów wypiera żelazo z jego połączeń. Prowadzi to do zaburzenia procesu syntezy hemoglobiny i kwasu RNA, co jest przyczyną niedokrwistości hemolitycznej głównego objawu ołowicy. Po kilkunastu godzinach krążenia ołowiu w organizmie zostaje on zdeponowany w kościach w postaci fosforanu ołowiu.
Znaczne i rozległe zakłócenia rejestruje się zwłaszcza w układzie sercowo naczyniowym. Reakcja tego układu na hałas wyraża się przede wszystkim skurczem obwodowych naczyń krwionośnych, zmianami ciśnienia krwi i częstości akcji serca. W obrębie tkanki mózgowej występują zakłócenia podstawowych rytmów i desynchronizacji a czynności bioelektrycznej mózgu. Powyższe reakcje mogą zachodzić pod wpływem nawet słabych bodźców słuchowych, jeżeli wywołują one silne stany emocjonalne.
Rejestrowane we współczesnych społeczeństwach nasilenie czynnościowych zaburzeń psychosomatycznych, rozprzestrzenianie się chorób układów krążenia i pokarmowego, dysfunkcje gruczołów wydzielania dokrewnego, zaburzenia przemiany materii.
Ludzie narażeni na hałas mają częstsze objawy zakłóceń ze strony:
- układu krążenia (bicie i kołatanie serca, szybkie męczenie się, duszność, zawroty głowy, uderzenia krwi do głowy, nadciśnienie tętnicze);
- układu pokarmowego;
- układu ruchu (bóle mięśni i stawów);
- układu dokrewnego (choroby przemiany materii);
- układu nerwowego (zakłócenia równowagi emocjonalnej, stan napięcia i niepokoju, trudności z zasypianiem, niespokojny sen, uczucie niewyspania, nerwice, ciągłe zmęczenie).
Istotnym problemem jest fakt, że efekty oddziaływania hałasu w środowisku pracy mogą być w swoisty sposób „wzmacniane” przez warunki akustyczne w miejscu zamieszkania i wypoczynku. Człowiek poddany nadmiernej dawce hałasu w miejscu pracy, wracając do cichego domu ma szansę zregenerowania swego stanu zdrowia, ale przebywając nadal w głośnym otoczeniu, nie ma do tego warunków. Stąd tak są ważne, a nie doceniane, odpowiednie warunki akustyczne w miejscu zamieszkania i wypoczynku.
Hałas wywiera ujemny wpływ również na zwierzęta hodowlane i dziko żyjące – obniża przyrost masy ciała, zakłóca rozród, a nawet może powodować obumieranie zarodków ptasich.
Szkodliwe działanie wibracji na organizm zależy od częstotliwości, amplitudy i prędkości drgań. Skutkiem oddziaływania wibracji na człowieka jest choroba wibracyjna (zaburzenia powibracyjne), której stopień zaawansowania zależy od intensywności i czasu trwania wibracji. Główne zmiany chorobowe występują w:
- układzie krążenia (napadowe skurcze naczyń krwionośnych, zaburzenia ciśnienia tętniczego),
- narządach ruchu (uszkodzenia kostno-stawowe, zaburzenia czynności mięsni i ścięgien),
- układzie pokarmowym (zaburzenie perystaltyki jelit).
Osoby odczuwające takie dolegliwości usilnie poszukują różnych przyczyn, a nie widzą ich w nadmiernym hałasie i wibracjach.
Zupełnie nieważna w tym nieciekawym obrazku motoryzacyjnym jest dla kierowców śmierć zwierząt na drogach. Dzikich, przy przejeżdżaniu przez tereny leśne i obszary migracji. Hodowlanych przy przejazdach przez miejscowości. Zwierzęta nie mają szans. Podobnie i ludzie.
Bardzo pyszne są też rośliny uprawiane przy drogach. Tak bogate w metale ciężkie i związki toksyczne zawarte w glebie i wodzie. Same przysmaki!
Nie ma też zupełnego znaczenia, że niesprawne pojazdy poruszające się po naszych drogach, samochody myte w nieodpowiednich miejscach, skutecznie zatruwają wodę i glebę.
Całkowicie nieistotne są zaśmiecone drogi i lasy przez kierowców i pasażerów pojazdów. Tak przyozdobione to najlepsza wizytówka naszego kraju. Nic dodać, nic ująć!
Widok częsty w polskich ich lasach i przy drogach.
Całkowicie chroniona ryjówka aksamitna.Literatura
- Alloway B.J., Ayres D.C., „Chemiczne podstawy zanieczyszczenia środowiska”, PWN, Warszawa 1999.
- Barnier M., „Atlas wielkich zagrożeń”, Wydawnictwa Naukowo – Techniczne, Warszawa 1995.
- Czaja S., „Globalne zmiany klimatyczne”, Wydawnictwo Ekonomia i Środowisko, Białystok 1998.
- Dobrzański G., Dobrzańska B.M., Kiełczewski D., „Ochrona środowiska przyrodniczego”, Wydawnictwo Ekonomia i Środowisko, Białystok 1997.
- Grochowicz E., Korytkowski J., „Ochrona powietrza”, WSiP, Warszawa 196.
- Kicińska B., „Atlas zagrożeń i ochrony środowiska geograficznego Polski”, Wydawnictwo KRAM i Wydawnictwo SEVERUS, Warszawa 1996.
- Kożuchowski K., Przybylak R., „Efekt cieplarniany”, Wiedza Powszechna, Warszawa 1996.
- Łopata K., Salamon P., Tyszkiewicz K., „Tajemnice powietrza i wody”, WSiP, Warszawa 1998.
- Rudkowski Z. (red.), „Środowisko a zdrowie dziecka”, Fundacja na Rzecz Dzieci Zaglębia Miedziowego, Legnica 2003.
- Stankiewicz M., Wawrzyniek – Kulczyk M., „Poznaj zbadaj”, WSiP, Warszawa 1997.
- Surgała J. (red.), „Ropa naftowa a środowisko przyrodnicze”, Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, Wrocław 2001.
- :