Stożek Perkuna i Światowida. Skalna róża i niebezpieczny
wawrzynek wilczełyko.
„Stożek Perkuna” znajduje się na Wzgórzu Ciasnota, (Klein Wach-Berg), (nieoficjalna nazwa Kopka, można też spotkać, na niektórych mapach nazwę Zięba) i jest drugim pomnikiem przyrody nieożywionej w powiecie lubańskim. To niezwykle interesująca forma powulkaniczna położona na wzgórzu o wys. 401m n.p.m., którą tworzą trzy wyniesienia. Najlepiej dojść do niego od strony przysiółka Murowaniec koło Grabiszyc. Znajduje się po prawej stronie drogi prowadzącej do ponownie uruchomionej kopalni Grabiszyce, która eksploatuje złoże Leśna – Brzozy. Już w 1954 r. Stożek Perkuna został objęty ochroną, jako pomnik przyrody nieożywionej, kiedy to uruchomiony kamieniołom odsłonił niezmiernie ciekawy przekrój skał, najlepiej widoczny od strony zachodniej na pionowej ścianie dawnego łomu.
Obiekt ma dużą wartość naukową i dydaktyczną jako przykład form intruzywnych bazaltoidów, czyli wdarcia się magmy pomiędzy istniejące już skały i w wyniku tego procesu powstanie nowej formy. Budujące go lawy określono jako bazanit lub nefelinit. Widać dwie odmienne struktury bazanitu, dolną o grubszych kolumnach i górną o drobniejszych. Jedna teoria głosi, że jest to dajka – żyła, która wcisnęła się pomiędzy starsze utwory. Druga, że jest to czop wulkaniczny o dwóch generacjach law. Pomiędzy starszą, o grubszych kolumnach, miałaby wcisnąć się lawa rzadsza, bardziej mobilna i szybciej stygnąca – stąd drobniejsze kolumny. Unikatowy na Dolnym Śląsku piękny cios termiczny utworzyły dwie warstwy. Dolna – starsza i górna – młodsza, która wcisnęła się w warstwę dolną. Przy obiekcie znajduje się tablica informacyjna.
Na szczycie widoczny jest grzebień bazanitowy (stara nazwa, ankaratryt pikrytowy – nefelinit). Bazanit jest odmianą tefrytu – zasadowej, magmowej skały wylewnej, która zawiera podwyższoną zawartość oliwinu (zielonkawego minerału o oliwkowej barwie). Widoczny grzebień ma długość około 150m. Bardzo drobne słupy wskazują na niezwykle szybkie stygnięcie lawy, co świadczy o bardzo bliskim sąsiedztwie powierzchni ziemskiej.
Nasłonecznione, rozgrzane, ciemne skały bazanitu są dogodnym siedliskiem roślin ciepłolubnych (kserotermicznych) np. róż, głogów, rojników, goździków. W zależności od ekspozycji zajmuje go roślinność ciepłolubna i cieniolubna. Na stronie północnej rosną objęte ochroną: paproć podrzeń żebrowiec i wawrzynek wilczełyko. Występuje kilka gatunków maleńkich paproci zanokcic: murowa, skalna i północna.
To jeden z najlepszych punktów widokowych Pogórza Izerskiego. Ze szczytu rozciąga się rozległa panorama, w której widać Góry Izerskie, Pogórze Izerskie, zabudowania miasteczka Leśna i Lubański Wielki Las. Obok obiektu prowadzi żółty pieszy szlak turystyczny z Leśnej do Grabiszyc i „Szlak Grabiszyckich Legend i Baśni”, a także Ścieżka przyrodniczo – historyczna „Kupała”.
Skały „Stożka Perkuna” liczą w dwóch generacjach 26 i 28 mln lat. Stąd łatwy wniosek, że lawa wylewała się tutaj w odstępie 2 milionów lat.
Wysoka Stróża to nazwa nadana po II wojnie światowej przez Komisję Ustalania Nazw Miejscowych (KUNM), która działała na obszarze tzw. Ziem Odzyskanych. Słowo –stróża- należy do obronnych i jest jedynym przykładem nie związanym z żadnym urządzeniem obronnym, lecz z powinnością pełnienia straży na słupie (tj. drewnianej, a później kamiennej wieży strażniczej), lub pilnowaniem innego obiektu (gród, zamek, dwór). Nazywanie obiektów fizjograficznych nieumotywowanymi nazwami obronnymi jest dosyć osobliwym rysem działalności wspomnianej tu komisji (KUNM). Wyjątkiem było, gdy obiekt znajdował się na granicy plemiennej. Tutaj dotyczy to granicy Bobrzan na odcinku izersko-karkonoskim. („Piękne i dziwne nazwy Pogórza Izerskiego”, Góry Izerskie, 2009, www.goryizerskie.pl). W tłumaczeniu Wach Berg znaczy przebudzona góra. Z kolei Klein Wach Berg mała przebudzona góra. Można sądzić, że to nazwy związane z burzliwymi czasami sprzed milionów lat a bardziej prawdopodobne ze wstrząsami tektonicznymi, które zdarzały się na przestrzeni stuleci.
Wzniesienie leży około 700m na południe od Stożka Perkuna. Mierzy około 428m n.p.m. Do 1965 r. objęte było ochroną jako pomnik przyrody. Pojawiają się informacje o zdjęciu ochrony, gdy lobby skalnicze dążyło do uchylenia ochrony. Do dzisiaj jednak eksploatacja nie została podjęta i obiekt znajduje się w wykazie Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska we Wrocławiu. Wzgórze jest porośnięte drzewostanem, w którym dominuje jesion, dąb, leszczyna i głóg. W runie rosną różne gatunki traw i paprocie a miejscami niewielkie płaty kopytnika. Nielicznie występuje tu chroniony, bardzo silnie trujący, wawrzynek wilczełyko.
Skała określona jako bazanit lub nefelinit odsłania się jedynie w postaci naturalnych blokowisk wulkanitów. Przez Wysoką Stróżę prowadzi żółty szlak turystyczny z Leśnej do Zawidowa oraz czerwony szlak rowerowy ER-7 „Szlak Pogórza Izerskiego”, a także Ścieżka przyrodniczo – historyczna „Kupała” i „Szlak Grabiszyckich Legend i Baśni”.
Opracowanie, Agnieszka Wierzbicka